Książki historyczne - strona 2

W tym tomie zostały zebrane teksty publicystyczne, polemiki, drobne wypowiedzi autobiograficzne, wywiady i odpowiedzi na ankiety emigracyjnych czasopism. Wśród nich są m.in. wspomnienia o rosyjskim dzieciństwie i latach szkolnych, o pierwszej wizycie w teatrze i czytanych książkach.

Wojna polsko-sowiecka ciągle jeszcze stanowi inspirację do nowych opracowań historycznych. Książka poświęcona jest próbie zrozumienia choroby od stulecia toczącej organizm rosyjskich służb specjalnych, co wymaga cofnięcia się do początków władzy bolszewickiej i pierwszej klęski wywiadu wojskowego w wojnie polsko-bolszewickiej 1919?1920. Pełna mitów historia ?stulecia? GRU bardzo utrudnia rzetelny opis tamtych lat, tym bardziej, że początki były mało chlubne. Badaniem została objęta trwająca niecałe trzy lata historia Registrupru. Szczególnie istotne było spojrzenie na sprawność działania i efektywność ówczesnego sowieckiego wywiadu wojskowego w kontekście dotkliwej klęski poniesionej w wojnie polsko-bolszewickiej. Badanie zostało przeprowadzone w oparciu o sowieckie dokumenty normatywne (dekrety, rozporządzenia, rozkazy), inne dokumenty z epoki (biuletyny, raporty, odezwy) oraz wspomnienia uczestników tamtych zdarzeń spisane co najwyżej kilka lat po 1920 r.

Były gdzieś wśród bezkresów Azji, opanowanych przez terror NKWD, polskie dzieci, osierocone bądź oderwane od rodzin. Błąkały się głodne i chore, podróżowały w zamkniętych na głucho bydlęcych wagonach lub po prostu szły, brnąc w śniegu i błocie. Przemykały cicho przez brudne dworce. Kradły, aby przeżyć. I była w Taszkencie grupka ludzi, którzy chcieli uratować ich jak najwięcej, wywieźć poza granice ZSRR, stworzyć warunki do życia.

Autor, śledząc losy oprawców o określonej mentalności, osobowości i światopoglądzie zakotwiczonym w absolutnej wierze w komunizm i nieomylność dyktatora. W efekcie mamy do czynienia z książką objętościowo niedużą, ale interesującą, napisaną z dużym polotem, znawstwem tematu.

„Legenda polska” opowiada o patriotyzmie wyrosłym z buntu wobec zaborców, występującym przeciw niewoli i wynaradawianiu. Myśl o przekazywaniu wartości kulturowych towarzyszy każdemu pokoleniu wychowującemu swoich następców. Jaką częścią tego wychowania jest dziś legenda polska?

Sumienie Polski i inne szkice kresowe to zbiór trzydziestu czterech znakomitych, a przy tym mało znanych tekstów Michała Kryspina Pawlikowskiego poświęconych Wilnu, Mińskowi, krajobrazom Białorusi.

Dzienniki z Powstania Warszawskiego są zbiorem zapisków z Powstania pióra siedmiorga pisarzy. Intencją tego opracowania jest poszerzenie wiedzy o wydarzeniach militarnych tamtych czasów. Przywołani w nim autorzy w obliczu Powstania chcieli przede wszystkim przetrwać. Dlatego w ich zapiskach niewiele jest heroizmu dziewcząt i chłopców, którzy tak ofiarnie walczyli i może nazbyt lekkomyślnie ginęli. Wzniosłość i tragedia Powstania zostały tu pokazane inaczej, poprzez pryzmat jednostkowych losów i osobistych tragedii. Stały się one udziałem – co ważne – pisarzy, dlatego mogą stanowić przedmiot zainteresowań nie tylko osób, którym tematyka Dzienników jest szczególnie bliska ale również historii literatury i biografistyki.

Między parafią a łagrem to tom wspomnień ks. Józefa Kuczyńskiego (1904-1982), kapłana diecezji łuckiej, duszpasterza katolików na Ukrainie i w Kazachstanie.

Autor – uczestnik walk – ukazuje przed Czytelnikiem obraz zrazu spontanicznej, potem coraz bardziej uporządkowanej batalii o utrzymanie miasta, w której biorą udział i starzy, doświadczeni żołnierze frontów I wojny światowej, wracający już do domów, i młodzi ludzie, często mieszkańcy tych terenów, studenci, dzieci, nienawykłe do trudów boju.

W tym tomie zostały zebrane teksty publicystyczne, polemiki, drobne wypowiedzi autobiograficzne, wywiady i odpowiedzi na ankiety emigracyjnych czasopism. Wśród nich są m.in. wspomnienia o rosyjskim dzieciństwie i latach szkolnych, o pierwszej wizycie w teatrze i czytanych książkach.

Cisza i milczenie panowały przy samotnym ognisku na martwej płaszczyźnie Al-Hamady. Od czasu do czasu wzdychały niewidoczne w mroku wielbłądy, zgrzytał piasek pod ich szerokimi kopytami, coś szeleściło nad ziemią spowitą zwojami ciemności. 
Przy ognisku, wśród Arabów, siedział biały człowiek, niskiego wzrostu, szczupły, o chudej, gładko ogolonej, ascetycznej twarzy i dużych, bladych i zimnych oczach. Był to Thomas Edward Lawrence, archeolog, zakochany w Arabii i jej mieszkańcach, uwielbiany przez nich do tego stopnia, że obdarzyli go przydomkiem „Lawrence’a z Arabii”. 

Książkę tworzą dwie wzruszające i tchnące najczystszym patriotyzmem opowieści o małych mieszkańcach miasta, przez stulecia uważanego za ostoję polskości na kresach dawnej Rzeczypospolitej. Bohaterem pierwszej z owych historii jest chłopczyk, oderwany od rodzinnego domu przez zawieruchę Wielkiej Wojny i skazany na poniewierkę wśród obcych; akcja drugiej z nich dzieje się w roku 1918, kiedy to kilkoro nastoletnich lwowian bierze udział w obronie swego miasta przed siłami ukraińskimi.

W 1936 roku bolszewicy deportowali 100 tysięcy Polaków mieszkających w Związku Sowieckim, w pasie przygranicznym z Polską.Jednym z nich był Stanisław Żywutski. Jako mały chłopiec został uprowadzony przez bolszewików z rodzinnej Szepetówki na Podolu i rzucony wraz z rodziną w odległe azjatyckie stepy.

Ryba w czerwonej zalewie to wybór tekstów Macieja Rybińskiego publikowanych na łamach „itd”, „Szpilek”, „Kultury” i „Tygodnika Kulturalnego” do 13 grudnia 1981 r.

W tamtej wyprawie w 1944 roku towarzyszem moim był Józef Hieronim Retinger (zwany tu dalej JHR-em) i o nim będzie w tym opowiadaniu najwięcej, o nim samym, o jego wielu ogromnych zaletach i kilku małych wadach czy śmiesznostkach, a także o jego (naszych) krajowych przygodach. Zdecydowałem się dać wyraz temu, co sam widziałem, co słyszałem o JHR-ze z miarodajnych ust i jakie sobie o nim wyrobiłem zdanie.
Niech więc do danie świadectwa o JHR-ze będzie ostatnim zadaniem emisariusza "Celt".

Fragment prologu

Antoni Słonimski w 1932 roku odbył podróż do ZSRR, której plonem stał się prezentowany tom. O jego odbiorze w Rosji tak pisał sam autor: Od czasu książki Moja podróż do Rosji jestem na czarnej liście u sowieckich urzędników. Proszą co pewien czas wszystkich literatów i karmią kawiorem – a ja za karę muszę siedzieć w domu.