Szaleńcy Boży - Zofia Kossak

Szaleńcy Boży to jedna z najpopularniejszych książek Zofii Kossak, zaliczana do klasyki gatunku. Wybitna polska pisarka katolicka sięgnęła do skarbca światowej i ojczystej hagiografii, by na nowo odkryć wielowiekowe podania i legendy. Znakomity literacki poziom utworu, wiernie oddane historyczne realia oraz sugestywne przedstawienie mentalności świętych czynią z Szaleńców Bożych rodzimy odpowiednik Złotej legendy Jakuba de Voragine.

Od pierwszego wydania w 1929 r. pozycja cieszyła się ogromną popularnością, wszak historie w niej prezentowane kształtowały wyobraźnię artystów i pisarzy europejskich przez wiele stuleci. W książce przeplatają się wyraźnie trzy nierozerwalnie zespolone u Z. Kossak nurty – historyczny, patriotyczny (w podaniach o polskich świętych) i religijny. Na kartach antologii chrześcijański świat nadprzyrodzony przeplata się z fantastycznym światem dawnych legend i baśni sprawiając, że opowieści przesycone są aurą niezwykłości i czaru.

Prezentowane postacie są dalekie od posągowej doskonałości – borykają się z własnymi słabościami i wadami, co czyni ich bliższymi czytelnikowi. Dla pisarki konsekwentnie realizującej zarówno w życiu prywatnym, jak i w pracy literackiej etos pisarza katolickiego była to próba naświetlenia czytelnikowi kwestii świętości. Pisała m.in.: „Przywykliśmy uważać świętość za pewną anormalność, może nawet chorobliwą, za nieprawdopodobny skok. Jesteśmy tak konsekwentnie nastawieni na przeciętność, że o świętości prawie wstydzimy się mówić. A przecież choć tak wielka, sprowadza się ona do rzeczy prostej: Miłować Boga i ludzi tak mocno, by to uczucie odbijało swoje piętno na każdej myśli, słowie i czynie”. Pisarka w czasie wojny – zarówno w działalności konspiracyjnej i ratowaniu Żydów, jak w mrocznych celach Pawiaka i barakach Auschwitz pokazała własny wymiar świętości, w jej wypadku również zakrawający na szaleństwo, jak wtedy, gdy nie wahała się własnych dzieci angażować w karaną śmiercią pomoc Żydom, czy wówczas, gdy odmówiła w 1966 r. przyjęcia najwyższej nagrody państwowej wyrażając tym sprzeciw wobec aresztowania obrazu MB Jasnogórskiej przez władze PRL.

Zamieszczone w zbiorze opowiadania ukazują duchową jedność i wspólną przestrzeń wewnętrznej wolności ludzi wiary ze wschodu i zachodu, głębokiego średniowiecza i XVII wieku. Są przy tym pozbawione moralizatorstwa, ckliwości i sentymentalizmu. Zofia Kossak jako wnikliwa obserwatorka tajników życia wewnętrznego potrafiła wczuć się w psychikę opisywanych postaci z ich bogactwem i tajemnicami, dzięki czemu Szaleńcy Boży są w literaturze polskiej jedynym w swoim rodzaju świadectwem wielkości ludzkiego ducha wbrew wszelkim trudnościom.