Opętanie diabelskie i egzorcyzmy - Regina Lenart

Temu zagadnieniu poświęciła swą pracę p. Regina Lenart. Zgromadziła obszerny materiał informacyjny, który został w miarę możliwości odpowiednio wykorzystany i przeanalizowany. Starała się także wyciągnąć niezbędne w tym wypadku wnioski. Doskonałym uzupełnieniem tekstu pisanego są materiały ilustracyjne.”

Ks. dr hab. Józef Pater 
prof. Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu


„Praca stanowi bardzo interesujące opracowanie zagadnienia zamieszczonego w tytule. Opisy poszczególnych zjawisk, definicje i wyjaśnienia są na ogół dokładne i wyczerpujące. Autorka starała się dotrzeć do właściwych źródeł informacji, dokumentów chrześcijańskich kościołów, tekstów liturgicznych, źródeł historycznych. Wykorzystała doniesienia prasowe, filmy, treść stron internetowych, przekazała niektóre ilustracje.”

Ks. prof. dr hab. Wincenty Myszor 
Wydział Teologiczny Uniwesytetu Śląskiego w Katowicach


Spis treści

Wstęp 
 
Rozdział I
Zarys problematyki zła i demonologii w wybranych kulturach 
1. Demon w kulturach archaicznych 
2. Demonologia w tradycji starożytnej 
3. Demonologia w ujęciu judaistycznym 
4. Demonologia Nowego Testamentu 
5. Demonologia gnostycka 

Rozdział II
Opętanie diabelskie — ujęcie religijne, kulturowe, obyczajowe 
1. Uwagi ogólne 
2. Opętanie diabelskie w ujęciu chrześcijańskim 
     2.1. Istota opętania 
     2.2. Przyczyny opętania 
     2.3. Opętania w kontekście biblijnym 
     2.4. Opętanie w relacji świętych 
3. Opętanie w ujęciu gnostyckim 
     3.1. Opętanie w relacji apokryficznej na przykładzie „Dziejów Świętego Tomasza Apostoła” 
4. Opętanie diabelskie w praktykach i obrzędach niechrześcijańskich 
     4.1. Opętanie w kontekście spirytyzmu 
     4.2. Opętanie w kulturach Brazylii i innych 

Rozdział III
Egzorcyzm — zapomniany rytuał? 
1. Posługa egzorcysty w różnych kulturach starożytnych 
2. Tekstowe obszary biblijne 
3. Egzorcyzmy w gnostycyzmie 
     3.1. Egzorcyzmy apokryficzne w oparciu o „Dzieje Świętego Tomasza Apostoła” 
4. Egzorcyzmy średniowieczne 
5. Egzorcyzmowanie w okresie reformacji 
Rozdział IV
Opętanie diabelskie i egzorcyzmy — czasy współczesne 
1. Zarys źródeł demonizmu we współczesnych czasach 
2. Opętanie w relacjach egzorcystów i bliskich świadków 
3. Egzorcyzmowanie w czasach współczesnych 
4. Opętanie w aspekcie psychologii i psychiatrii 
5. Motywy opętania i egzorcyzmów w literaturze 
6. Filmowe wątki opętania i egzorcyzmów 
7. „Demoniczna” muzyka 
8. Mass media i Internet o opętaniu i egzorcyzmach 
Zakończenie 
Aneks 
 I. Katolicki rytuał egzorcyzmów 
II. Egzorcyzmy magii i spirytyzmu 
Bibliografia 
Spis ilustracji wraz z komentarzem


Wstęp

Na przestrzeni ostatnich kilku lat temat opętania i egzorcyzmów wydostał się z zakazanego kręgu, w jakim trzymały go zabobony. Tym sposobem doszło do niespodziewanego wtargnięcia w mass media pierwiastka tajemnego, irracjonalnego, wyobrażeń całkowicie sprzecznych z mentalnością logiczną i naukową.

Tak więc upodobanie do analizowania motywów opętania, egzorcyzmu, jak również sugerowanie istnienia nieuchwytnych energii, które cały czas czyhają na śmiertelników — stało się czymś modnym, i zjawisko to z dnia na dzień narasta. Do tego dochodzi rozwój medycyny alternatywnej, co wiąże się z rozpowszechnianiem rytuałów ezoterycznych, do których zaliczyć można: spirytyzm, magiczne praktyki tajemne, techniki orientalne stosowane dla osiągnięcia zdolności paranormalnych.

Czy jednak nie jest to szukanie taniej sensacji, dobrego tematu na film grozy? Zadając to pytanie internautom najczęściej padają odpowiedzi typu: „Włos się jeży na głowie od tych bredni o egzorcyzmach. Lubię horrory, bo lubię się pośmiać. Ciekaw jestem, jaką księża proponują stawkę za tę ciężką robotę”.

Z jednej strony takie podejście skłania do zastanowienia się nad komercyjnym aspektem opętania i egzorcyzmów. Po wtóre, wielu ludzi żyje w egzaltacji religijnej, być może dlatego w swoim życiu poszukują na każdym kroku sensacji i niezwykłych manifestacji duchowych.

Owszem obsesje antydemoniczne, nadmierne przywiązywanie uwagi do scen wypędzania złych duchów chrześcijanie mogą tłumaczyć faktem, iż wzmianek na ten temat w Nowym Testamencie jest bardzo dużo. Jednakże ta sytuacja może ich również skłaniać do zastanowienia się, czy sprawa szatana i demonów nie jest obecnie wyolbrzymiona?

Sceptycy mówią, że większość „owych opętań” stanowią osoby mniej lub bardziej ograniczone umysłowo, trapione przez różne manie prześladowcze, a ogólniej mówiąc przez choroby psychiczne.

W dzisiejszej atmosferze poszukiwań sensacji można zaobserwować postawę reafirmacji dotychczasowej nauki teologiczno–biblijnej, a także stanowisko prostej negacji.

Wskutek mody na nowoczesność wielu katolików interesuje się demonizmem, duchami. Chociaż często słyszy się głosy, iż chrześcijanin powinien przyjąć zrównoważone podejście do rzeczywistości szatana oraz duchów nieczystych, tzn. takie, które ani nie zaprzecza istnieniu szatana, ani też nie wyolbrzymia jego wpływu i mocy.

Nie wierzyć w zło, to nie mieć możliwości obrony. Nie wierzyć w nie, to być bezbronnym wobec niego. Ludzie bez możliwości przeciwstawieniu się złu stają się pierwszym, doskonałym obiektem ataku.

Pojawia się tu więc zaskakujący paradoks: cuda biblijne, które tak wiele mówią chrześcijanom — używając słów J. W. Goethego, to „najukochańsze dziecko wiary” — są dziś raczej „przeszkodą niż pomocą w wierze”.

 

***

Zasób materiałowy stanowiący źródłową bazę niniejszej pracy okazał się dość bogaty. Korzystałam przede wszystkim z publikacji naukowych oraz publicystycznych. Ważnym źródłem okazało się nowe medium, jakim jest Internet. Tam również można odnaleźć wiele publikacji katolickich.

Mimo że dysponowałam ogromnym zasobem informacji, nie wykorzystałam ich wszystkich, gdyż moim zadaniem była stosowna ich selekcja i weryfikacja pod względem rzetelności.

Bardzo cennym źródłem okazała się korespondencja prowadzona przeze mnie z polskimi egzorcystami oraz z Kościołami zrzeszonymi w Polskiej Radzie Ekumenicznej. Natomiast niezwykle ciekawą pozycją bibliograficzną były „Najnowsze tajemnice i zagadnienia czarnej magji, hypnotyzmu, spirytyzmu i magnetyzmu”, nabyte przeze mnie w antykwariacie. Niestety strona z datą i miejscem wydania została wyrwana.

Miałam także możność korzystania z prac, które nie zostały jeszcze wydane drukiem, a przyniosły wiele cennych informacji: mam na myśli fragmenty tłumaczeń przygotowane przez dr Luizę Rzymowską.

W prezentowanej pracy zakres badawczy, ze względu na niemożność poruszenia wszystkich istotnych kwestii, został ograniczony do analizy czterech zagadnień. Tymi zagadnieniami są: zarys demonologii w poszczególnych kulturach, szeroko rozumiane pojęcie opętania i egzorcyzmów, ujęcie opętania i egzorcyzmów w kontekście czasów współczesnych. Wszystkie zagadnienia ujęte zostały ze szczególnym zwróceniem uwagi na myśl gnostycką i chrześcijańską.

Nie można również pominąć przemyśleń na temat natury inwazji diabelskich. Obejmowanie przez demona władzy nad człowiekiem zostało opisane przy uwzględnieniu sytuacji historycznej czy też mitycznej fantasmagorii należącej do każdej opisywanej kultury.

Rozdział pierwszy prezentuje zarys demonologii oraz sposób postrzegania zła i demona w wybranych kulturach.

W rozdziale drugim prezentuje ujęcie religijne, kulturowe i obyczajowe opętania. Czytelnik znajdzie tam m.in.: przekazy testamentowe i gnostyckie, a także przegląd praktyk i obrzędów niechrześcijańskich dotyczących tego zagadnienia.

Kolejna — trzecia część pracy analizuje opis działalności skierowanej przeciwko demonom, prób uwolnienia się od zła poprzez egzorcyzmy. Zaprezentowano również ewolucję stosunku Kościoła katolickiego wobec posługi pełnionej przez egzorcystów.

Ostatni rozdział jest próbą ujęcia opisów opętań w czasach współczesnych. Uwzględniono tu relacje egzorcystów katolickich oraz przekazy świadków egzorcyzmów. Przedstawiono również współczesne podejście do tych zjawisk różnych kościołów i wyznań. Ujęto także stanowisko psychologii i psychiatrii tłumaczące zachowania ludzi uważanych za opętanych. Dokonano również przeglądu sposobów podejmowania tematu opętania i egzorcyzmów w sztuce oraz ich wpływu na kulturę masową.

Dodatek do pracy stanowi przegląd modlitw o uwolnienie, egzorcyzmów spirytystycznych oraz zapis rytuału egzorcyzmu wielkiego, który uzyskałam dzięki uprzejmości ks. Andrzeja Jakóbczaka z redakcji czasopisma „Anamnesis”.

Teksty zostały uzupełnione rycinami, zdjęciami, ilustracjami i reprodukcjami obrazów, które prezentują artystyczną wizję zjawiska opętania i egzorcyzmów. Ujęte zostały także te obrazy, które wprawdzie nie są jednoznacznie związane z tą tematyką, jednak mogą być interpretowane i kojarzone ze sposobem postrzegania świata przez pryzmat zła lub wpływem demonów na ludzki umysł i życie.

***

W tym miejscu chciałabym podziękować tym wszystkim, którzy zapoznali się z tematem mojej pracy i łaskawi byli wyrazić swoją opinię oraz udzielili mi pomocy i wsparcia.

W szczególności dziękuję Księdzu Profesorowi Wincentemu Myszorowi, rektorowi Wydziału Teologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, wybitnemu znawcy gnostycyzmu oraz autorowi wielu publikacji dotyczących tego tematu, za wskazówki bibliograficzne oraz za udostępnienie swoich prac naukowych.

Dziękuję także Panu Jerzemu Prokopiukowi, znakomitemu religioznawcy, gnostykowi za życzliwe, bardzo cenne rady i uwagi oraz pomoc w doborze źródeł literatury.

Regina Lenart