Finanse publiczne w strefie euro w latach 1999–2009. Wnioski dla Polski

ZE WSTĘPU

Praca niniejsza poświęcona jest zasadom funkcjonowania Unii Gospodarczej i Walutowej w sferze finansów publicznych jej krajów członkowskich w kontekście planowanego wejścia Polski do strefy euro. Dzięki uwzględnieniu z jednej strony szerszego tła teoretyczno-ekono-micznego, a z drugiej – danych statystycznych, pozwala ona na ocenę skuteczności i racjonalności tych zasad, stopnia ich przestrzegania oraz perspektyw w tym zakresie. Tytuł: „Finanse publiczne w strefie euro w latach 1999–2009. Wnioski dla Polski” określa więc zakres tematyczny badań przeprowadzonych i zaprezentowanych przez autora.
Głównym celem pracy była próba zdefiniowania możliwości oraz potencjalnych korzyści i kosztów związanych z wypełnianiem przez Polskę fiskalnych kryteriów konwergencji.

Natomiast celami pomocniczymi były: zestawienie zasad funkcjonowania strefy euro z dorobkiem teorii ekonomii w tym zakresie (głównie z regułami optymalnego obszaru walutowego), opis dokonanych i planowanych zmian w Pakcie Stabilności i Wzrostu oraz podsumowanie i próba oceny dziesięciu lat funkcjonowania euro w formie bezgotówkowej, a siedmiu w formie gotówkowej, w aspekcie wyników państw UGiW pod względem salda sektora publicznego [1] i poziomu zadłużenia publicznego każdego z nich.

Poruszenie wymienionych zagadnień wydaje się pożądane z co najmniej kilku powodów. Przede wszystkim ze względu na aspiracje Polski do przejścia od statusu kraju z derogacją do pełnego uczestnictwa w III etapie Unii Gospodarczej i Walutowej. Ponadto, 10 lat (1999–2009) funkcjonowania wspólnej europejskiej waluty to okres wystarczający do przeprowadzenia pełniejszych analiz, dokonania pierwszych podsumowań i ocen. Wreszcie, lata 2008–2009, z uwagi na początek ogólnoświatowego kryzysu ekonomicznego, stanowią naturalną cezurę czasową ograniczającą zakres badań nad stanem gospodarek, a więc i finansów publicznych poszczególnych państw lub ich grup.

Określając zakres dostępnej literatury dotyczącej zagadnień, którym poświęcona została rozprawa, należy dokonać dwóch rozróżnień. Po pierwsze, trzeba stwierdzić, że literatura, u której podstaw leży teoria optymalnych obszarów walutowych zapoczątkowana pracami Roberta Mundella [2], jest bardzo szeroka. Jednak o opracowania na temat samej strefy euro, szczególnie te oparte na badaniach empirycznych, już znacznie trudniej. Po drugie, stan badań nad poruszaną w pracy problematyką, jest istotnie różny w Polsce i poza nią. Warto jednak zaznaczyć, że jak dotąd, tj. do momentu ukończenia przez autora niniejszej rozprawy, również za granicą nie powstało opracowanie w kompleksowy sposób obejmujące badane zagadnienia.

Praca składa się z czterech rozdziałów. W pierwszym z nich autora skupił się na dorobku teorii ekonomii w zakresie prowadzenia polityki budżetowej w warunkach unii monetarnej oraz na opisie formalnych zasad funkcjonowania UGiW w sferze finansów publicznych. Rozdział drugi poświęcony jest osiągnięciom i trudnościom związanym z ich realizacją w praktyce. W trzecim omówiony został dotychczasowy wysiłek stabilizacyjny Polski i wyzwania związane z koniecznością wypełnienia fiskalnych kryteriów konwergencji. W ostatnim natomiast – korzyści i koszty, jakie w aspekcie sfery finansów publicznych mogą wyniknąć z ewentualnego przyjęcia euro przez Polskę. Rozdział pierwszym tworzy więc część teoretyczną rozprawy, a kolejne trzy – empiryczną.

Główna hipoteza postawiona w pracy dotyczy deficytu strukturalnego polskich finansów publicznych, który w 2009 r. wyniósł 6,3% PKB, a na koniec 2010 r. – jak wskazywały prognozy w momencie ukończenia zawartych w pracy badań – miał wzrosnąć do ok. 6,6% PKB. Autor udowadnia, że w związku z tym w celu trwałego wypełnienia fiskalnych kryteriów konwergencji do roku 2015 – przez co należy rozumieć osiągnięcie założonego wskaźnika MTO na poziomie 1% PKB – musi on być redukowany rocznie średnio o ok. 1,3% PKB. Będzie to możliwe pod warunkiem przeprowadzenia odpowiednio głębokich reform finansów publicznych, zmierzających przede wszystkim do przełamania barier natury strukturalnej po stronie wydatków publicznych.

Autor stawia też i udowadnia kilka hipotez pomocniczych. Twierdzi między innymi, że spełnienie formalnych warunków przyjęcia euro nie jest tożsame ze spełnieniem warunków bycia częścią optymalnego obszaru walutowego. Co więcej, sytuacja, w której gros kompetencji z zakresu polityki budżetowej leży po stronie rządów poszczególnych krajów, a z zakresu polityki pieniężnej po stronie ponadnarodowej instytucji, jaką jest Europejski Bank Centralny, stanowi z samej swojej natury czynnik konfliktogenny, a nawet kryzysogenny.

Kolejne trzy z najważniejszych hipotez badanych w pracy dotyczą Polski. Pierwsza z nich mówi, że bez względu na to, według jakich kryteriów i na ile odcinków podzieli się drogę Polski do euro, to najważniejszym zadaniem władz gospodarczych w tym okresie będzie zastosowanie optymalnej kombinacji polityki fiskalnej i pieniężnej, polegającej na znaczącym zacieśnieniu tej pierwszej i umiarkowanym zacieśnieniu drugiej. Trwałość dostosowania zależeć będzie jednak od tempa wzrostu PKB, konsekwentnej i twardej polityki budżetowej oraz zmiany struktury wydatków publicznych. Poza tym, stopień elastyczności polskiej polityki fiskalnej będzie jedną z głównych determinant maksymalizacji korzyści z członkostwa w strefie euro. Autor przewiduje też, że koszty sprostania wymogom zbieżności poniesie prawdopodobnie całe polskie społeczeństwo. Najbardziej poszkodowanymi grupami będą odbiorcy transferów społecznych i pracownicy nisko wykwalifikowani. Jest to wniosek wynikający z podejścia zdezagregowanego.