Mała i wielka polityka Jędrzeja Giertycha

Spis treści

Wprowadzenie – Wojciech Wierzejski

I. Myśl polityczna Jędrzeja Giertycha
Mój Tata – Maciej Giertych
Ideologia narodowa a światopogląd katolicki Jędrzeja Giertycha – Wojciech Wierzejski
Wizyta Jędrzeja Giertycha w Norwegii w 1985 r. – Bogdan Kulas
Sprawa relacji polsko-niemieckich w poglądach Jędrzeja Giertycha – Radosław Sławomirski
Obszar Prus Wschodnich w publicystyce Jędrzeja Giertycha – Arkadiusz Meller, Joanna Rak
„Hiszpania bohaterska” – książka, która kształtowała pogląd narodowych demokratów na wojnę domową w Hiszpanii – Michał Andrzejczak

Noty o Autorach 

II. Wybór publicystyki Jędrzeja Giertycha 

Harcerstwo polskie zagranicą (1923)
Potęga państwa (1935)
Śp. inż. Franciszek Giertych (1938)
O powstaniach, o Dmowskim i Piłsudskim i o Ukrainie (1948)
Jeszcze raz o polityce Dmowskiego i o Ukrainie (1948)
Jak się uczyli współcześni pisarze polscy (1949)
Epopea szlachty zagrodowej na Białorusi (1949)
Sprawa Niemiec (1949)
Polska w dziejach Europy (1950)
O polskich protestantach (1950)
Sprawa Ukrainy a Polska (1951)
Conrad do Dmowskiego (1952)
W obronie Hiszpanów (1980)

Wprowadzenie

Europa w wielkim nurcie swych dziejów jestnie do pomyślenia bez Polski
i Polska jest nie do pomyślenia bez Europy.
Jędrzej Giertych

Przez całe dziesięciolecia po drugiej wojnie światowej dorobek pisarski Jędrzeja Giertycha (1903–1992) – polityka, dyplomaty, publicysty, ideologa i działacza obozu narodowego, jednego z przywódców Stronnictwa Narodowego – był w Polsce po prostu zakazany. Pojedyncze egzemplarze dzieł emigracyjnego pisarza trafiały do kraju przemycane przez granicę w bagażach pojedynczych osób. Przykładowo Janusz Korwin-Mikke w lutym br. na spotkaniu poświęconym promocji nowego wydania (pierwszego w kraju!) „Kulisów powstania styczniowego” wspominał, jak to w 1976 r. otrzymał w Londynie egzemplarz tej książki i nie zdążył jej przeczytać, ponieważ wraz z całą partią publikacji emigracyjnych została mu na granicy odebrana. Innym takim „przemytnikiem” był o. prof. Jerzy Marian Cygan OFMCap., który w latach 1969–89 pracował naukowo w Rzymie, wiele podróżował po świecie, prenumerował książki publikowane przez założone przez Giertycha Towarzystwo im. Dmowskiego i jako osoba duchowna miał nieco więcej sposobności do przewożenia przez granicę „zakazanej” literatury. (To właśnie ojcu Marianowi, który po 1990 r. zamieszkał w klasztorze oo. Kapucynów w Białej Podlaskiej zawdzięczam moje pierwsze zainteresowania dorobkiem Giertycha i niemal nieograniczony dostęp do wielu jego dzieł, wówczas nigdzie indziej nie do zdobycia, tj. „Rola dziejowa Dmowskiego”, „Józef Piłsudski 1914–1919”, „Rozważania o Bitwie Warszawskiej 1920 roku” i in.).
W zasadzie nieznany w kraju aż do upadku komunizmu (chwalebnym wyjątkiem są recenzje jego książek autorstwa Jana Dobraczyńskiego, ale dopiero po 1981 r.), ten dawny bliski współpracownik Romana Dmowskiego stał się po 1989 r. dla wywodzącego się z korowskiej lewicy laickiej establishmentu medialnego złem wcielonym, symbolem polskiej ksenofobii, etnocentryzmu, czy wręcz trybalizmu. W szkalujących atakach na niego wtórowali również „ideolodzy” powołujący się na spuściznę piłsudczykowską, jak pewien publicysta, który autora „In Defence of My Country” nazwał: „wzorcem zaperzenia, pieniactwa i nienawistnictwa”, jako przykład podając „jego zajadłą, ślepą nienawiść do polskich powstań narodowych”. Mimo tych wszystkich prób dyskredytacji, do polskiej opinii publicznej docierają w ostatnich latach kolejne wznowienia dzieł Jędrzeja Giertycha. Udało się już opublikować: „My, nowe pokolenie”, „Tragizm losów Polski”, „Hiszpania bohaterska”, „Nacjonalizm chrześcijański”, „W obliczu zamachu na Kościół”, „Kulisy powstania styczniowego”, „Curriculum Vitae”, „Polski Obóz Narodowy”, „Rozważania o Bitwie Warszawskiej 1920 roku”, „O Piłsudskim”, „Wspomnienia ochotnika 1920 roku”, „Uciekinier”, „Ścigany”, „Tysiąc lat historii polskiego narodu” (t. I, II i III), „Jeszcze o zamachu na Kościół”. Na pewno warto jeszcze pilnie wydać: „O wyjście z kryzysu” (1938), „Polityka Olszowskiego” (1948), „Stronnictwo Narodowe a kryzys dziejowy z 1938 r.” (1953), „Rola dziejowa Dmowskiego” (1968).
W tym roku (2013) obchodzimy 110. rocznicę urodzin Jędrzeja Giertycha. Postanowiliśmy z tej okazji uzupełnić jeszcze jedną lukę wydawniczą, jaką w naszym przekonaniu stanowi bardzo ograniczona dostępność artykułów i krótkich form publicystycznych pióra tego wielkiego ideologa i wychowawcy. Niniejsza publikacja właśnie dostarcza krótki wybór trzynastu artykułów, ogłaszanych przez Jędrzeja Giertycha na przestrzeni prawie 60 lat, począwszy od młodzieńczego tekstu z 1923 r., gdy jako dwudziestolatek sprawował ważne funkcje w polskim harcerstwie, dynamicznie rozwijającym się po odzyskaniu niepodległości w 1918 r., aż po artykuł „W obronie Hiszpanów” z 1980 r. Wybór, którego dokonaliśmy wspólnie z Adamem Śmiechem i Michałem Andrzejczakiem (za wszelką ich pomoc w zdobywaniu tekstów, przepisywaniu, korekcie i redakcji – składam serdeczne podziękowania), jest poprzedzony kilkoma dotąd niepublikowanymi artykułami o działalności i poglądach Jędrzeja Giertycha. Jest więc zatem i wspomnienie syna, pana profesora Macieja Giertycha o swoim ojcu; jest moje krótkie wprowadzenie w ideologię Jędrzeja Giertycha; jest relacja z wizyty sędziwego podówczas Giertycha w Norwegii w 1985 r.; jest omówienie relacji polsko-niemieckich i rozważania nad rolą Prus Wschodnich w twórczości Giertycha; jest także opis recepcji książki „Hiszpania bohaterska” przez narodowców przed II wojną światową.
Nie traktujemy niniejszego wyboru jako dzieła zamkniętego. Jest to pierwszy tom z kilku planowanych, z których każdy następny przyniesie współczesne omówienia myśli politycznej Jędrzeja Giertycha wzbogacone o kolejne artykuły jego autorstwa. 

Wojciech Wierzejski